Nguyễn thị Cỏ May
Bức tường Bá Linh sụp đổ là một bất ngờ lớn cho cả thế giới nhưng thực tế, nó đã chôn vùi dưới những đống đá vụn của nó cả khối cộng sản Liên Xô và Đông Âu.
Nhưng ảnh hưởng của biến cố này phải nghĩ không thể tách rời sự thành công của Công Đoàn Đoàn Kết Ba Lan trước đó đã thay đổi Ba Lan từ một nước cộng sản độc tài thuộc Liên-xô trờ thành một nước dân chủ tự do, gia nhập sớm Liên Hiệp Âu châu .
Sau 20 năm, nay nhà làm phim nổi tiếng của Đức, ông Wim Winders, 64 tuổi, thuật lại những kỷ niệm về Bá Linh, quê hương thứ 2 của ông vì ông sanh ra tại thành phố Dusseldorf, đặc biệt trong giai đoạn đổi đời . Và đồng thời, cả Âu châu sẽ rầm rộ tổ chức kỷ niệm biến cố lịch sử trọng đại này đã làm thay đổi thế giới ngày nay vào thượng tuần tháng 11 tới đây .
Từ chia cắt đến bức tường sụp đổ
Năm 1945, thống chế Joukov và Koniev qua sông Oder liền xua quân đội Xô Viết tấn công thủ đô của III Reich. Sau 2 tuần đánh nhau quyết liệt, quân Xô Viết cắm cờ trên nóc nhà quốc hội Đức. 2 ngày trước đó, Hitler tự tử trong pháo đài của ông giữa một thành phố đổ nát. Qua ngày 8/5, quân đội Đức Quốc xã đầu hàng. Nước Đức chiến bại bị chia làm 4 khu vực và quân đội chiến thắng Anh, Mỹ, Pháp và Xô Viết chia nhau chiếm giữ.
Bá Linh nằm trong phần đất của nước Đức bị Xô Viết chiếm và trở thành cộng sản nên sớm biến thành điểm căng thẳng giữa Liên Xô và phe đồng minh. Năm 1948, khủng hoảng đầu tiên và nghiêm trọng bùng nổ sau khi khu vực theo tây phương của Bá Linh chọn đồng mark làm đơn vị tiền tệ, mà không chọn đồng tiền của phía dưới quyền kiểm soát của Liên Xô. Mạc-Tư-Khoa quyết định phong tỏa các khu vực Bá Linh theo Tây phương. Phe đồng Minh phản ứng bằng cách lập cầu không vận và chiếc phi cơ đầu tiên hạ cánh ở phi trường Tempelohf để tiếp tế lương thực cho dân Bá Linh là phi cơ của Hoa Kỳ. Như thế từ nay, cầu không vận tiếp tế dân Bá Linh thuốc men, nhu yếu phẩm, kéo dài hơn 1 năm, đến giữa năm 1949. Chiếc phi cơ đầu tiên của Hoa Kỳ tiếp tế lúc đó ngày nay vẫn còn được trưng bày ở phi trường Tempelohf để nhắc nhở cho thế giới chính sách đối ngoại của Liên Xô.
Năm 1953, tại đông Bá Linh, thợ thuyền công trường xây dựng Stalinallee khổng lồ đình công phản đối những điều kiện mới của Nhà nước quy định tăng tốc độ và thời lượng làm việc của công nhân lao động mà lương không thay đổi phù hợp. Liền đó, thợ thuyền biểu tình đưa ra khẩu hiệu chống lại đất nước bị Liên Xô chiếm đóng, không có dân chủ, lãnh thổ bị chia cắt. Phong trào lan rộng ra khắp nước Đức, chiến sa Liên Xô và Stasi, cảnh sát bảo vệ chánh trị của đảng cộng sản đông đức, tiến đến đàn áp thợ thuyền đẫm máu. Chỉ trong 2 ngày công nhân bị đàn áp có hơn 100 người chết.
Năm 1955, Cộng hòa Liên bang Đức, tức Tây Đức gia nhập Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương. Tiếp theo Đông Đức gia nhập khối Varsovie.
Năm 1961, để ngăn chặn dân Đông Đức vượt thoát hàng loạt qua phía tây, nhà cầm quyền Đông Đức quyết định cho xây bức tường Bá Linh.
Năm 1985, ông Gorbatchev lên nắm quyền ở Liên Xô trong chức vụ Tổng Bí thư đảng cộng sản.
Ngày 11/9/1989, biên giới Áo-Hung mở ra cho dân Đông Đức chạy qua Hung Gia Lợi để đi Tây Đức. Gần 8000 người trong số ấy đến được Tây Đức bằng “chuyến xe lửa tự do” đầu tiên.
Ngày 4/11/1989, một triệu dân Đông Đức biểu tình trên đại lộ Alexander. Ngày 9/11, vào giữa đêm khuya bức tường Bá Linh sụp đổ.
Không thể tiên đoán sự sụp đổ
Vào cuối năm 1986, nhà làm phim Wim Winders đang thực hiện ước mơ của ông về một biến cố lớn cho xứ sở của ông bởi không ai, theo ông, có thể sống an lành với một đất nước chia đôi. Ông đang quay cuốn phim “Những đôi cánh ham muốn”. Nhưng phim cũng chỉ ghi lại những hình ảnh sống của Bá Linh chia đôi lúc bấy giờ. Phim không được viết thành truyện trước. Nhà làm phim tập hợp những bức ảnh ghi lại nhiều nơi khác nhau của Bá Linh mà ông muốn đưa lên, những con người Bá Linh mà ông muốn dựng lên làm nhân chứng của thành phố. Mỗi hình ảnh chứa đựng nhiều gợi ý về những câu chuyện của đời sống Bá Linh. Dĩ nhiên lúc bấy giờ ông Wim Winders không từ khước quay hình ảnh của phía đông Bá Linh. Nhưng đối với một nhà điện ảnh của Tây Đức như ông, việc qua được Đông Bá Linh để làm phim không phải là chuyện đơn giản.
Tuy nhiên ông Wim Winders vẫn xin qua đông Bá Linh gặp nhà hữu trách về điện ảnh. Năm trước đó, 1985, Paris và Texas đã có đại diện điện ảnh không chánh thức tại đông Bá Linh thì tại sao ông không đi được ? Thế là nhà cầm quyền Đông Bá Linh mở cửa cho ông.
Ngồi trong văn phòng rộng mênh mông, vị Bộ trưởng Thông tin Văn hóa của Đông Đức tò mò nhìn ông như muốn biết ông cần gì ở đây. Bất lợi cho ông Winders không có sẵn chuyện phim để trình cho ông Bộ trưởng trước để ông Bộ trưởng biết qua nội dung của dự án nên không tránh khỏi bị ông Bộ trưởng ngờ vực.
Ông Winders muốn kể chuyện gì về Bá Linh ? Một loại phim tài liệu ? Không, ông Winders muốn làm một bộ phim kể chuyện về những vị thiên thần hộ mạng đang sống tại Bá Linh.
Ông Bộ trưởng kinh ngạc: “ Vậy đó là những người vô hình, phải không ? Nói khác hơn, đó là những người muốn đi đâu trong thành phố này cũng được ? Và có thể vượt qua bức tường không khó khăn ?”
Hỏi xong, ông Bộ trưởng phát lên cười sặc sụa. Và sau cùng, ông nói với giọng nghiêm chỉnh : “Không có vấn đề người làm phim muốn đi đâu quay phim ở đây cũng được. Tôi sẽ không để cho những thiên thần vô hình của ông vượt qua bức tường.”
Bị từ chối, ông Winders vẫn thực hiện được hình ảnh của Đông Bá Linh nhờ “quay lậu” dưới sự giúp đỡ của hệ thống tham nhũng trong đảng cộng sản Đông Đức. Ông đặt máy quay phim giấu trong một chiếc xe Volkswagen cũ.
Nên nhớ trong cách suy nghĩ của nhà cầm quyền đông Bá Linh, mọi người lạ đến đây đều là mối hăm dọa nền an ninh xã hội chủ nghĩa. Trong lúc nước Đức chia đôi, điện ảnh, văn hóa phẩm của Đông Đức hoàn toàn xa lạ hơn cũng chính những thứ đó đến từ bất kỳ một nơi nào khác trên thế giới tự do.
Mùa thu 1989
Vào mùa thu 1989, ông Winders đang ở tại một vùng xa xôi, hẻo lánh của Úc châu, cách Turkey Creek cả 10 giờ đường sa mạc, nơi không có nền văn minh của loài người hiện diện.
Mỗi tuần một lần, có người trở về Turkey Creek lấy lương thực. Một hôm, chiếc Land Cruiser mang đến cho ông Winders một cuộn giấy fax gởi cho ông, những đoạn giấy đen ngòm như mực tàu. Nhưng cố gắng nhìn kỹ, người ta có thể hình dung như trong đó có nhiều người đang nhảy múa trên đầu một bức tường hay trên mái nhà, và có cả một bản văn nhưng không thể đọc được.
Thật khó đoán những trang giấy ấy muốn nói điều gì đây? Bức tường sụp đổ chăng ? Và từ bao lâu rồi ? Sự thật hay chỉ là ảo giác ?
Sáng sớm hôm sau, ông Winders lấy chiếc Land Cruiser đi liền tới Turkey Creek . Sau nhiều giờ trên đường cát sa mạc, ông đến được một cửa hàng và ở đây nhận được thông tin từ Bá Linh. Đường dây xấu, nhưng ông vẫn biết rõ là bức tường Bá Linh đã sụp đổ.
Ở sa mạc, thường ngày không ai uống rượu. Nhưng hôm ấy, ông Winders mang về mấy chai rượu chát, vài thùng bia và nhiều nước đá.
Sau đó, ông Winders trở về Bá Linh trước Giáng Sinh. Trước mắt ông, Bá Linh hiện ra như một thành phố của những người điên. Người ta có thể đi qua lại đông-tây Bá Linh dễ dàng, nhưng phải xuất trình giấy tờ. Và dọc suốt chiều dài bức tường, ở đâu người ta cũng nghe đinh tai tiếng búa tài sồ, tiếng xẻng đập phá vỡ bức tường.
Những bức tường khác xuất hiện
Biến cố xảy ra quá nhanh và hoàn toàn bất ngờ nên phải cần thời gian để mọi người có thể tiêu hóa được. Khi bức tường sụp đổ, người dân phía đông như vừa tỉnh giấc chiêm bao, mà thời gian của giấc chiêm bao và thực tế cách nhau quá xa. Thế mà, thoáng một cái, họ phải đuổi theo 40 năm tư bản và xã hội tiêu thụ.
Sau những tình cảm vui mừng theo bức tường sụp đổ, những lời càu nhàu bất mãn vang lên đây đó. Qua năm sau, người ta trách nhau, ganh ghét nhau, sự cư xử với nhau trở thành thờ ơ, lạnh nhạt.
Thời gian “người nhận họ, kẻ nhận hàng” lui dần vào quá khứ. Những người “đi bộ tới và đội hàng về” nay phải đi bộ và về không.
Thế là nhiều bức tường khác xuất hiện trong tâm lý người dân đông tây của cùng một nước Đức.
Nhưng may mắn, thời gian này lại qua nhanh. Ngày nay, chỉ còn một Bá Linh của nước Đức thống nhất, tân kỳ, quyến rũ hơn bao giờ hết!
Một sự hiểu lầm lịch sử
Ngày nay người ta nhắc lại biến cố bức tường Bá Linh sụp đổ chỉ vì một sự hiểu lầm của dân chúng do một cuộc họp báo kéo dài được truyền trên tivi. Một giới chức tuyên truyền của Bộ Chánh trị Đông Đức loan báo một quy định mới sẽ cho phép những ai muốn rời khỏi xứ sở đều có thể thực hiện. Lập tức dân Bá Linh kéo nhau tới các trạm gác biên giới để xem có chuyện gì xảy ra không. Công an biên phòng không phản đối ngăn chặn thô bạo như trước. Thế là bức màn sắt tự dưng không còn nữa. Người dân Đức hân hoan chào mứng, ôm nhau nhảy múa như ngày hội lớn.
Ngày 27/11, thủ tướng Kohl của Tây Đức đưa ra chương trình 10 điểm để đưa nước Đức hội nhập vào Âu Châu
Ngày 1/7/1990, Đông và Tây Đức thống nhất về kinh tế, đến ngày 15/7 tổng bí thư Gorbatchev chấp thuận cho nước Đức thống nhất gia nhập vào Hiệp ước Bắc đại tây dương
Ngày 3/10/1990, nước Đức thống nhất thực sự và Bá Linh trở thành thủ đô của nước Đức ngày nay.
Bức tường Bá Linh sụp đổ xảy ra như một bất ngờ quá lớn đối với mọi người vì trước đó chỉ ít ngày, cả thế giới không ai nghĩ tới. Chủ tịch Đông Đức Honecker, lúc dân chúng biểu tình, ồ ạt kéo qua Tây Đức, vẫn không nghĩ chế độ của ông sẽ sụp đổ, ông không phản ứng mà chờ phản ứng của Liên Xô như trước đây. Đến lúc tình hình quá khẩn trương, ông ra lệnh cho liên lạc cầu cứu Liên Xô thì mới được biết Liên Xô không can thiệp đưa xe tăng qua giải tán biểu tình nữa.
Thế là không còn Đông Đức ! Ông Honecker bị công lý dân chủ xét xử về những tội chống nhân loại.
Nếu ai đó cho rằng một chính quyền dùng cả bạo quyền lẫn dối trá, vừa cương vừa nhu, để kìm kẹp dân chúng là một chính sách đúng đắn để giữ lấy độc quyền lãnh đạo, thì lý thuyết đó ngày nay không còn giá trị nữa.
Cỏ May tin rằng không một chính thể độc tài nào có thể đi ra ngoài quy luật tự nhiên ấy. Mọi bức tường Bá Linh cuối cùng sẽ sụp đổ. Nhưng lúc nào?
Đó cũng là một bất ngờ lớn !
Nguyễn thị Cỏ May